- Қосжарнақтылар классы дегеніміз не ?
- Оның қандай түрлері бар ?
- Өмірде қаншалықты жиі кездесіп , қолданылады ?
Жалпы гүлдi өсiмдiктеp дара жарнақтылар және қос жарнақтылар деп 2 клaсқa бөледi. Oлapдың 450 тұқымдaсқa бipiгетiн 12,5 мың туысы және 250 мыңнaн aстaм түpлеpi анықталған .
Ал , Қaзaқстaндa 125-тей тұқымдaсы, 1000-нaн aстaм туысы, 6000-дaй түpi кездеседi.
Тұқымында екі тұқым жарнағы болатын гүлді өсімдіктер қосжарнақтылар классына жатады.
- Есіңде сақта!
Барлық гүлді өсімдік түрінің 75%-ы қосжарнақтылар классына тиесілі.Ағаш,шөп , бұта түрінде кездесе береді .
Негізгі белгілері :
- Ұрығында 2 жарнағы бар .
- Жапырақ тақталары әр түрлі . (саусақ салалы,жүйкелі,тор,қауырсынды)
- Негізгі түзуші ұлпалары – камбий .
- Кіндік тамырлы тамыр жүйесі .
- Күлте және тостағанша сандары – 5 немесе 4.
Негізгі тұқымдастары :
Раушангүлділер тұқымдасы : ағаш , бұта , көпжылдық шөптесін өсімдіктер тобы . Жалпы 3000-ға жуық түрі бар болса , елімізде соның 35-сі кездеседі .
Жапырақтарының құрылысы алуан түрлі :
- Жай жапырақтылары : алма ,алмұрт , долана , шие , өрік , тб.
- Күрделі жапырақтылары : бүлдірген , құлпынай , таңқура» , тб
- Қауырсын тәрізді : итмұрын , шетен , қараған , тб
- Саусақ салалы : қазтабан , жатаған , тб.
Гүлдері қожынысты , гүлсеріктері қосарлы , аталықтары көп , бірақ аналығы біреу(шие,шабдалы) немесе көп. Жемістері сәйкесінше алуан түрлі (құрғақ жемісті, шырынды жемісті , сүйекті-шырынды,тб) .
Бұршақ тұқымдастар – ағаш , шала бұта , бұта тобы . Жалпы 12000 түрі бар , елімізде 650-ге жуығы кездеседі . Жапырақтарында бөбешік жапырақ бар . 5 тостағанша жапырақша , 5 күлте жапырақшадан тұрады . Басым бөлігі бунақденелілер арқылы айқас тозаңданады .
Олардың маңызды ерекшелігі – түйнек бактерияларымен селбеседі .
Өмірдегі маңызы :
- Тағамдық ( асбұршақ , соя , жасымық )
- Мал азықтық (сары бөрібұршақ , беде , жантақ)
- Дәрілік (кассия , жалаң қызыл мия)
- Сәндік (қараған ) ; улы (тентекмия)
Көкнәр тұқымдастар : шөптекті , бұта , кішкене ағаш түрінде өсетін біржылдық өсімдік . Жалпы 700-ге жуық түрі бар , соның 44-і Қазақстанда кездеседі .
Жапырағы кезектесіп орналасып , бөбешіктері жоқ болады . Сүтті шырын жақсы бөледі , гүлдері қосжынысты . Аталығы көп , аналығы да көп жеміс жапырақшасынан құралған .
Алабота тұқымдастар : біржылдық , көпжылдық шөптекті , шала бұталы , кішкене ағаш түрлерінде кездеседі . Жалпы 1500-ға жуық түрі бар .
Кіндік тамырлы , көпшілігі көріксіз , кең таралған . Сабағы мен бұтағы көп жағдайда бунақты болып келеді . Бөбешік жапыраұтары жоқ . Гүлдері ұсақ болғандықтан көзге бірден байқалмайды .
Тостаған жапырақшасы нешеу болса , аталығы да сонша немесе біреу болуы мүмкін . Желмен және бунақденелілермен айқас тозаңданады . Бұл тұқымдастарға қызылша , шпинат , сораң , сексеуіл жатады .
Алқа тұқымдастар : біржылдық , көпжылдық шөптсеін ,бұта, линалы өсімдіктер .
Ғаламшарда 2900-ге жуық түрі бар болса, оның 23-і Қазақтанда кездеседі . Гүлінде 5 кіріккен, 5 күлте жапырақшалар болғандықтан , кіріккенкүлтелілер деп атайды . Ортасында 5 аталығы және 2 аналық орналасады .
Тағам (картоп , баклажан , қызанақ ) , дәрілік немесе улы (сасық , қара меңдуана ) , сәндік (шырайгүл , қызылқұлақ ) –дарда қолданады .
Күрделігүлділер тұқымдасы : шала бұта , шырмауық , бұта , ағаш түрінде кездеседі , гүлді өсімдіктердің ең кең тараған түрі .
Дүние жүзінде 25000-нан астам түрі болса , елімізде 700-ге жуығы бар . 5 аталығы және бір аналығы бар .
- Есіңде сақта!
Олардың майлы, көкөністік , дәрілік , сәндік , малазықтық қасиеттері бар .
