Белгілі элементтің электртерістілігін анықтайтын қандай факторлар бар? Жалпылама, екі атомның электртерістілік қасиетін салыстыру үшін келесідей критерийлерге баға беру керек:
1) Атом ядросы мен мен сыртқы электрондық қабаты арасындағы арақашықтық
2) Ядро заряды
Атом ядросы мен мен сыртқы электрондық қабаты арасындағы арақашықтық артқан сайын электртерістілік төмендейді. Екі атом арасында байланыс түзетін электрондар сыртқы электрондық қабатта орналасады. Физикадан білетініміздей, арақашықтық үлкейген сайын екі заряд (электрон мен ядро) арасындағы тартылыс күші әлсірейді. Ал қай жағдайда бұл арақашықтық артады? Дұрыс, электрондық қабаттар саны артқан кезде. Яғни, бір топта орналасқан элементтердің электртерістілігін салыстыратын болсақ, периодтық кестеде топ бойынша төмен жылжыған сайын, электртерістілік төмендейді. Галогендер тобын қарастырайық:
Көріп тұрғанымыздай, топ бойынша төмендеген сайын элементтердің электрондық қабаттарының саны көбейеді. Фторның — 2, хлордың — 3, бром — 4, йодтың — 5 электрондық қабаты бар. Яғни, егер ядро мен сыртқы электрондық қабат арасындағы арақашықтықты салыстыратын болсақ, онда:
r(F)<r(Cl)<r(Br)<r(I)
Ал Кулон заңы бойынша тартылыс күші бұл арақашықтың квадратына кері пропорционал:
F= K|q1||q 2 |/r2
Онда:
F(F)>F(Cl)>F(Br)>F(I)
Осылайша,
Электртерісілік: F>Cl>Br>I
Осыны түсіне отыра, келесі элементтердің электртерістіліктерін салыстыр: Na мен K; N мен As. Жауабын төменде таба аласың.
Бірақ, бір периодта орналасқан элементтердің сыртқы қабаттарының саны бірдей. Осы жағдайда электртерістіліктерін қалай салыстыруға болады? Ол үшін қайтадан кулон заңын еске аламыз
F= K|q1||q 2 |/r2
Формулада көрсетілгендей тартылыс күші зарядқа тура пропорционал болып келеді. Ал ядроның заряды қалай анықталады? Дұрыс, ондағы протондар санымен анықталады, Яғни ядродағы протондар саны қаншалықты көп болса, заряд та оған сәйкесінше жоғарлайды. Онда екінші периодта орналасқан элементтерді қарастырайық: Li, Be, B, C, N, O, F.
Литийдің — 3, берилийдің — 4, бордың — 5, көміртектің — 6, азоттың — 7, оттегінің — 8, фтордың — 9 протоны бар. Онда:
q(F)>q(O)>q(N)>q(C)>q(B)>q(Be)>q(Li)
Сондықтан, электртерістілік:
Li<Be<B<C<N<O<F
Яғни, период бойынша оңға жылжыған сайын электртеріслік артады, өйткені протондар саны және ядро заряды артады. Осыны түсіне отыра, келесі элементтердің электртерістіліктерін салыстыр: Na мен Mg; S пен Сl. Жауабын төменде таба аласың.
Жоғарыда айтылғанның бәрін жинақтайтын болсақ, төменде келтірілген электртерістік кестедегі мәндер біздің логикамызға бағынуы тиіс.
Жауаптар: Na>K ; N>As, Mg>Na; Cl>S