- Есіңде сақта!
Үйкеліс күші - дененің тіреу бетімен сырғанаған кезінде әсер ететін күш
Үйкеліс күші қозғалысты бәсеңдетеді.Қозғалыстағы денелердің беттері жанасқанда үйкеліс күші пайда болады.
Үйкеліс күшің тудыратын себептер :
- Жанасу беттерінің тегіс емес , кедір-бұдыр болуы
- Толықтай тегіс беттер үшін молекулалардың тартылу әсері.
Үйкеліс күшінің шамасы бұл факторларға байланысты:
1. Жанасу беттерінің қасиеттері;
2. Беткі қабатқа түсетін күш. Басатын күші неғұрлым көп болса, үйкеліс күші соғұрлым көп болады.
Түрлі беттер арасындағы үйкеліс күшін үйкеліс коэффициенті сипаттайды, мысалы :
болат пен болат — 0,24;
асфальттағы резеңке — 0,45;
ылғалды асфальттағы резеңке — 0,2 ;
Үйкеліс адам үшін пайдалы , мысалы, үйкеліс жоқ болса, біз бір қадам (мұз үйкеліс болмаса, ол арқылы өту жүзеге аспаушы еді) жасай алмаушы едік, тыныштық үйкеліс күші денелерді орнында ұстап тұруға мүмкіндік береді.
Дегенмен, үйкеліс зиянды болып табылады, ол байланыста болатын механизмдердің бөліктерінің жылытуына және тозығуына әсер етеді. Бұл құбылыстан майлар көмегімен құтылады . Бөліктерді майлап алсақ , үйкеліс күші өз мәнін азайтады.
Жанасатын беттерді көбірек немесе азырақ күшпен қысу арқылы да үйкеліске әсер етуге болады . Үстел бетін алақандарыңмен жаймен , сонан соң қаттырақ басып жүргізіп көріңдер . Өздерің де бұл қозғалысқа әрекет ететін кедергідегі айырмшылықты сезінесіңдер.
Үйкеліс көп те аз да болуы мүмкін , яғни оны сандық жағынан сипаттауға болады. Бұл үшін динамометрге байланған ағаш білеушені горизонталь жатқан тақтай үстімен бірқалыпты қозғалысқа келтірейік . Тарту күші мен үйкеліс күші бір-біріне тең болған кезде бірқалыпты қозғалыс пайда болады . Сондықтан динамометрдің көрсететін тарту күші үйкеліс күшінің модулін анықтайды . Білеудің үстіне әр түрлі жүк қоя отырып , оның тақтай бетіне түсіретін күшін өзгертуге болады . Бұл кезде үйкеліс күші де өзгереді .
Кедергі күш
- Кедергі күш сұйықтық немесе газ тәріздес ортада қозғалатын денеге әсер етеді
Кедергі күш бұл факторларға байланысты :
- Қоршаған ортаның қасиеттері (жердегіден гөрі суда жүгіру қиын);
- Дене формалары :
- Қозғалыс жылдамдығы (жылдамдық неғұрлым жоғары болса, кедергі күші көбірек болады):
Кедергі күшін жою үшін денеге дөңгелек, тегіс (ретке келтірілген) пішін беріледі.
Дереккөз : Физика және астрономия 7 сын. Башарұлы Р./Тоқбергенова У. 2007 ж.