Физикалық шамалар

Amir 13 июня, 2018 0

• СИ жүйесі (Өлшем бірліктерінің халықаралық жүйесі)

Физикалық шамалардың өлшем бірліктері бірден айқындалған жоқ . Бүгінгі қолданылып жүрген бірліктер — тарихи дамудың жемісі . Ертеден бері әр ел түрлі өлшемдер қолданып келген . Мысалы , қазақтар ұзындықты өлшеу үшін : қарыс , елі , сүйем , табан , құлаш сияқты бірліктерді қолданған . АҚШ пен Англияда осы уақытқа дейін ұзындықтың миля , ярд , фут ,дюйм деген бірліктер қолданылды . Өлшем бірліктердегі жүйесіздік халықтар арасындағы сауда-саттықты қиындатып , өнеркәсіптің дамуына нұқсан келтірді . Осыған байланысты 1793 жылы Францияда өткен Конвенцияда «Өлшемдердің метрлік жүйесі» енгізу туралы аса маңызды шешім қабылданды . Оның негізіне ұзындықтың бірлігі метр алынды .

1960 жылы Халықаралық бірліктер жүйесі (SI — Systeme Internatinal ; ХБЖ) енгізілді . Халықаралық бірліктер жүйесіне жеті негізгі бірлік , солардың ішінде ұзындық бірлігі — метр (м) , масса бірлігі — килограмм (кг) , уақыт бірлігі — секунд (с) , тоқ күшінің өлшем бірлігі — ампер (А) , температураның өлшем бірлігі — кельвин (К) , жарық күшінің өлшем бірлігі — кандела (кд) , зат мөлшерінің өлшем бірлігі — моль (моль) болып табылады .

Халықаралық бірліктер жүйесі

Физикалық шама	Бірлік атауы	Халықаралық белгіленуі	Қазақша белгіленуі
Уақыт	секунда	s	с
Зат мөлшері	моль	mol	моль
Ұзындық	метр	m	м
Масса	килограмм	kg	кг
Термодинамикалық температура	кельвин	K	К
Жарық күші	кандела	cd	кд
Электр тоғының күші	ампер	A	А

ХБЖ қосымшалары

• Ұзындық өлшемдері

Халықаралық бірліктер жүйесінде ұзындықтың бірлігі метр [м] болып табылады .

1нм(нанометр)=10⁻⁹м=0,000000001м ;
1мкм(микрометр)=10⁻⁶м=0,000001м ;
1мм(миллиметр)=10⁻³м=0,001м ;
1см (сантиметр) =10^-2 м =0,01 ;
1дм (дециметр)= 0,1м ;

1км (километр)=1000м ;