- 1. Палеонтологтар нені зерттейді?
2. Қарапайым және күрделі құрылымды жануарлардың біз мезгілде өмір сүруінің себебі?
Ежелгі заманнан бері адамдар өсімдіктер мен жануарлардың алуан түрлілігі Жер бетінде қалай пайда болғанын түсінуге тырысты. Біртіндеп әр түрлі ғылымдарда (палеонтология, салыстырмалы морфология, эмбриология және т.б.) Жер бетіндегі тірі организмдер даму барысында өзгергенін және өзгеріп отыратындығын көрсететін фактілерді жинақтады.
Палеонтология
Жер қыртысының әр түрлі қабаттарындағы қазба жұмыстары кезінде бұрынғы жануарлардан айырмашылығы бар сүйектердің және тұтас қаңқалардың қалдықтары табылды. Палеонтологтар (лат. «Paleos» — ежелгі) жойылып кеткен жануарлардың қалдықтарын зерттей отырып, кейбір түрлер құрылымында әр түрлі таксономиялық топтағы жануарлардың ерекшеліктерін біріктіріп, олардың арасындағы аралық позицияны иемденгенін анықтады.
Мысалы, стегоцефалдарда балықтар мен қосмекенділердің бірқатар нақты белгілері болды.
Балықтардың белгілері:
- қарапайымданған дене;
- рудиментті жүзбеқанаттары;
- бүйір сызықтары;
- омыртқалардың ұқсас құрылымы;
- бас сүйекте гилл қақпағының (желбезек қақпағы) рудиментті сүйектері сақталған;
- танау тесіктері өкпе балықтарындағыдай, ауыздың шетіне ығысқан.
Қосмекенділердің белгілері:
- иық пен жамбас белдеуінің құрылымы;
- құрлықтағы аяқ-қолдары.
Териодонттарда бауырымен жорғалаушылар мен сүтқоректілердің белгілері болған.
Уақыт өте келе, палеонтологтар көптеген аралық немесе өтпелі формаларды анықтады, бұл жануарлардың өзара байланысын көрсетті.
Салыстырмалы морфология
Жануарлар әлеміндегі тарихи өзгеріс туралы салыстырмалы морфология фактілері (грек тілінен аударғанда «морфе» — форма, пішін) де айтылды. Әр түрлі таксономиялық топтағы омыртқалыларды салыстыру кезінде құрылымның жалпы жоспары анықталды. Балықтарда, қосмекенділерде, бауырымен жорғалаушыларда және басқа да омыртқалыларда қаңқа бас сүйектен, омыртқадан, аяқ-қолдардан, ас қорыту жүйесінен — ауыз, жұтқыншақ, өңеш, асқазан мен ішектен ; жүйке жүйесі — ми мен жұлыннан және олардан шыққан жүйкелерден тұрады.
Ұқсастықтың осы және басқа белгілерін барлық омыртқалылардың бір-бірімен туыстық қатынасы және жалпы шығу-тегімен ғана анықтауға болады.
Эмбриология
Жануарлардың эмбрионалды дамуы туралы ғылым — эмбриология (грек тілінен аударғанда. «Эмбрио» — эмбрион) — эмбрионның дамуының алғашқы кезеңдерінде омыртқалылардың ұқсастығын анықтады. Мысалы, тіпті сүтқоректілердің ұрықтарында дамудың алғашқы сатысында балық эмбриондарындағыдай желбезек саңылауларының рудименттері болады.
Палеонтология, салыстырмалы морфология, эмбриология және басқа ғылымдардың фактілеріне сүйене отырып, ғалымдар жануарлар әлемінің тарихи дамуы немесе жануарлардың эволюциясы туралы әр түрлі гипотезалар ұсынды.
Көптеген ғалымдар эволюцияның төменгі формалардан жоғарыға дейін прогрессивті дамиды екенін алға тартты. Сонымен бірге, төмен ұйымдасқан жануарлар (гидралар, құрттар) және жоғары ұйымдасқан жануарлардың (құстар, сүтқоректілер) қалай бір уақытта өмір сүретіндігі түсініксіз болып қалды.
Бұл сұрақтың жауабын органикалық әлем эволюциясы теориясын негіздеген ағылшын ғалымы Чарльз Дарвин (XIX ғ.) берген болатын. Ол тіршілік үшін күресте күрделі құрылымды жануарлар ғана емес, сонымен бірге қоршаған ортаға жақсы бейімделген, қарапайым құрылымды жануарлар да тіршілігін жалғастыра алды, деп түсіндірді.